تحلیل همدیدی امواج سرمایی مخاطره‌آمیز شمال شرق کشور و نقش الگوهای فشاری تراز دریا و تراز 500 هکتوپاسکال در وقوع آنها

سرمای شدید و یخبندان‌‌ از مخاطرات مهم جوّی به‌‌ شمار می‌‌آیند که معمولاً در ایران سالانه خسارات فراوانی به محصولات کشاورزی و تأسیسات وارد می‌‌کنند. تحلیل سینوپتیکی - آماری این یخبندان‌‌ها به پیش‌‌بینی وقوع آنها و اتخاذ تصمیمات صحیح پیش از وقوع کمک می‌‌کند. در این تحقیق به‌ منظور تحلیل همدید امواج سرمای شدید نیمة‌شرقی کشور، داده‌های کمترین دمای ایستگاه‌های سینوپتیک طی دورة آماری 2000 تا 2010 از سازمان هواشناسی کشور دریافت شد. سپس با مطالعة 18 ایستگاه منتخب، ناهنجاری‌‌های کمترین دمای ایستگاه‌‌ها بررسی و ایستگاه‌هایی که کاهش ناگهانی دما به صورت هماهنگ در همة آنها رخ داده بود، روی نمودار مشخص شدند. با این روش 19 موج سرمایی با شدت‌‌های متفاوت، شناسایی و موج سرمای دسامبر 2003 به‌عنوان شدیدترین نمونة مطالعاتی بررسی شد. به ‌منظور تحلیل همدیدی مؤثر در وقوع این امواج و تعیین دلایل آن، داده‌‌های مربوط به دما، فشار سطح دریا، ارتفاع ژئوپتانسیل در ترازهای مختلف از سایت NCEP/NCAR برای دسامبر 2003 دریافت شد. نتایج نشان داد عامل اصلی افت شدید دما، نفوذ زبانه‌‌های پرفشار سیبری با فشار مرکزی بیش از 1040 هکتوپاسکال بوده که در اطراف دریاچة بایکال شکل گرفته است. در این الگو پرفشار سیبری با امتداد شمال شرقی - جنوب غربی وارد کشور شده و زبانة جنوبی آن گسترش شایان ملاحظه‌‌ای روی ایران و عربستان داشته است؛ به‌گونه‌ای که با ریزش هوای بسیار سرد از عرض‌‌‌های شمالی، دمای هوا را در منطقة وسیعی به زیر صفر برده است. در تراز 500، 700 و 850 هکتوپاسکال نیز مرکز ارتفاع زیادی قبل از شروع موج سرما در محدودة بین غرب دریاچة خزر و دریای سیاه قرار داشته که وجود این پدیده سبب بلوکه‌شدن ناوه روی شرق ایران و افغانستان شده است؛ در نتیجه با حرکت کند این ناوه، ایران برای مدت طولانی‌‌ در تأثیر منطقة همگرایی بالایی غرب ناوه بوده است؛ به‌طوری‌که برای مدت 7 روز بزرگترین بخش ایران به‌خصوص شرق و شمال شرق در تأثیر قسمت شرقی پشتة عمیقی قرار گرفته که در امتداد شمال شرقی تا عرض‌‌های جنب قطبی (56 درجة شمالی) امتداد یافته است. همچنین وجود جریانات شمالی در قسمت شرقی پشته سبب تداوم ریزش هوای سرد روی ایران شد.